Wie heeft het eigenlijk voor het zeggen op dit moment in Nederland? Er wordt een nieuw kabinet gesmeed door PVV, VVD, NSC en BBB, maar zolang zij er nog niet uit zijn, regeert het oude demissionaire kabinet van VVD, D66, CDA en CU. Dat botst regelmatig en daarbij komt niet zelden de coalitie in wording dankzij haar meerderheid in de Tweede Kamer als winnaar uit de bus.

Een goed voorbeeld daarvan was de draai over de publieke omroep: het demissionaire kabinet besloot vorige week om toch geen besluit meer te nemen over de toekomst van de publieke omroep. Het kabinet had een week daarvoor nog het voornemen om de vergunning van de NPO te verlengen met twee jaar.

Daar zagen de formerende partijen gezamenlijk geen heil in, omdat ze eerder willen ingrijpen bij de NPO. "Deze D66-staatssecretaris moet de formerende partijen de mogelijkheid geven om de publieke omroep toekomstbestendig te maken", zei VVD-Kamerlid Martens tegen de Telegraaf. En BBB-Kamerlid Keizer sprak van "over je graf heen regeren." Nou goed, dan is het aan jullie, was het antwoord van het demissionaire kabinet-Rutte IV.

Aardverschuiving

Dat er inhoudelijke verschillen zijn tussen de (mogelijk) aanstaande coalitie en de oude is niet zo gek, gezien de politieke aardverschuiving van 22 november. Er waait een andere wind, met andere meerderheden in de Tweede Kamer en dat maakt dat de nieuwe meerderheid zich keert tegen plannen van de oude.

Zo ging de nieuwe Kamer bijvoorbeeld voor de Europese natuurherstelwet liggen (tegen de wens van het demissionaire kabinet), was er een mislukte poging om de veelbesproken spreidingswet af te stoppen en staat ook het meerouderschap op de tocht.

Miljarden uit de kast

Een andere interessante casus is die rond het mestplan van landbouwminister Adema. Een week geleden lekte uit dat hij werkt aan maatregelenpakket voor het "buitengewoon urgente" mestprobleem. In het miljarden kostende plan zit onder meer een uitkoopregeling voor boeren.

Dat schoot bij de BBB volkomen in het verkeerde keelgat "Het is bizar dat je hier zit te formeren en dat er opeens miljarden uit de kast worden getrokken", reageerde partijleider Van der Plas furieus. Ze vindt dat het volgende kabinet (met haar partij erin) aan zet moet zijn op het gebied van landbouw.

De andere drie formerende partijleiders waren ook kritisch en steunden een verzoek van Van der Plas om uitleg. En daarmee leek Adema's plan kansloos. "Voor u staat een bijzonder gefrustreerd man", was de reactie van de demissionaire minister, want tegen de 88 zetels van de toekomstige coalitie kan hij niet op.

Gisteravond bleek in de Tweede Kamer dat de soep in dit geval misschien toch niet zo heet gegeten wordt. In een debat over de mestproblematiek toonden VVD en NSC begrip voor het plan van Adema. "Het debat heeft mij wel een beetje verbaasd", zei Van der Plas er vandaag over. Wordt vervolgd dus.

Er zijn ook hete aardappelen die het oude kabinet graag doorschuift. Neem de stijgende asielcijfers. Er komen meer mensen dan eerder voorzien, dus is er volgend jaar meer opvang nodig en dat kost meer geld. "Hoe je dat financieel regelt, is aan de onderhandelaars in de formatie", zei staatssecretaris Van der Burg (Asiel). "Daar bemoei ik me effe niet mee"

Dat kan zo zijn, maar ondertussen maakt het demissionaire kabinet nog steeds allerlei plannen, onder het motto 'het land moet toch worden geregeerd'. Die plannen kosten geld, wat de opvolgers dan dus niet meer kunnen uitgeven aan iets anders. Neem het miljarden kostende mestpakket van Adema of de voorgenomen financiële injectie in de regio Eindhoven voor het behoud van de microchipsector.

Kleur bekennen

Desgewenst kan de Kamer kabinetsplannen tegenhouden door ze simpelweg weg te stemmen. Maar zover komt het niet altijd, het gebeurt ook dat onderwerpen vooruit worden geschoven op de agenda van de Tweede Kamer, zodat er (vooralsnog) helemaal niet over gestemd wordt. Voordeel voor de formerende partijen is dat ze dan niet in het openbaar kleur hoeven te bekennen, en het aan de formatietafel kunnen regelen (en ze dus daar het geld kunnen uitgeven).

Interessant in het geheel is de rol van de VVD, de enige partij uit het demissionaire kabinet die ook aan de formatietafel zit. Aan die tafel wordt onder meer besproken hoe plannen van het eigen demissionaire kabinet te dwarsbomen. En dat leidt bij de andere drie oude coalitiepartijen, die wekelijks met VVD-bewindspersonen in de ministerraad zitten, dan weer tot irritatie en wantrouwen.

Een ingewikkelde situatie dus, waar eigenlijk maar op één manier een einde aan kan komen, namelijk door te beginnen met een nieuw kabinet. Het werk daaraan vordert gestaag, zeggen de informateurs Dijkgraaf en Van Zwol. "We gaan de weg omhoog naar de top. En we fietsen rustig door", aldus de eerstgenoemde.

Maar tot die top is bereikt, zijn meer botsingen tussen de scheidende en de komende macht zeker niet uitgesloten.