Selecteer een pagina

De Duitse verkiezingen staan voor de deur. Na de val van het kabinet-Scholz kiezen de Duitsers op 23 februari een nieuw parlement. Het lijkt waarschijnlijk dat de christendemocraten, nu nog in de oppositie, de grootste worden. Ook de rechts-radicale AfD zit in de lift, een partij die opnieuw volop in de schijnwerpers staat, is deze Alternative für Deutschland (AfD). In hun recente verkiezingsprogramma stelt de partij zichzelf voor als een tegenwicht tegen de gevestigde orde, met een focus op nationale soevereiniteit, cultuurbehoud, en kritiek op de EU. Wat opvalt is de retoriek die doet denken aan andere Europese populistische en rechts-nationalistische bewegingen, zoals de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders in Nederland. Wat zijn de overeenkomsten tussen de standpunten van de AfD en de PVV? En kunnen dergelijke politieke bewegingen bijdragen aan stabiliteit in Europa, of is er sprake van gevaarlijke ontwikkelingen in de richting van extreemrechts en zelfs fascisme?

Kernpunten van het AfD-programma

Het verkiezingsprogramma van de AfD biedt een breed scala aan standpunten die aansluiten bij de grote thema’s van hedendaags populisme: soevereiniteit, nationalisme, anti-immigratie, en verzet tegen de Europese Unie. De partij pleit voor een ‘Dexit’, een Duitse exit uit de EU, en zet zich in voor het herstel van nationale soevereiniteit. Daarnaast is er veel aandacht voor de zogenaamde ‘Islamisering’ van Duitsland, het afschaffen van de euro, en de bescherming van de christelijke cultuur. De AfD uit harde kritiek op het ‘multiculturele experiment’ en wil de nationale identiteit van Duitsland beschermen tegen invloeden van buitenaf.

De partij noemt zichzelf een alternatief voor de gevestigde politieke partijen en beschouwt de mainstream media als onderdeel van een elite die de belangen van het volk niet zou vertegenwoordigen. In feite positioneert de AfD zich als de stem van de ‘gewone man’, die zich volgens hen niet gehoord voelt in het huidige politieke klimaat.

Als we dit vergelijken met de standpunten van de PVV van Geert Wilders, komen er veel gelijkenissen naar voren. De PVV is eveneens een uitgesproken criticus van de EU en pleit al jaren voor een Nederlands vertrek uit de Europese Unie. Net als de AfD ziet Wilders immigratie als een belangrijke bedreiging voor de nationale identiteit en cultuur, vooral de islamitische immigratie, en heeft hij talloze keren gewaarschuwd voor de gevaren van wat hij ziet als de ‘islamisering’ van Nederland. Ook de PVV is fel tegen het multiculturalisme en benadrukt de noodzaak van culturele homogeniteit.

Verder zijn er overeenkomsten in de anti-establishment retoriek. Beide partijen presenteren zichzelf als de enige ware vertegenwoordigers van het volk, die het ‘systeem’ van gevestigde politieke elites uitdagen. Dit ‘wij tegen zij’ verhaal is een centraal thema, waarbij de ‘elites’ en de ‘mainstream media’ vaak worden neergezet als vijanden van het volk.

De vraag naar stabiliteit in Europa

Als we de opkomst van dergelijke partijen in Europa bekijken, is de vraag onvermijdelijk of een koers die deze krachten vertegenwoordigt kan bijdragen aan stabiliteit, of juist tot onrust zal leiden. De geschiedenis leert ons dat nationalistische en fascistische bewegingen vaak begonnen als radicale tegenbewegingen tegen gevestigde systemen, maar zich later in extreme vormen ontvouwden. Denk bijvoorbeeld aan de opkomst van Adolf Hitler en de NSDAP in de jaren 1930, die zich ook tegen de democratie en de internationale orde keerden.

Het voorstel van een ‘Dexit’ en de kritiek op de EU zou kunnen leiden tot een verdere verzwakking van de Europese integratie, wat de stabiliteit in Europa zou kunnen ondermijnen. De EU heeft immers een belangrijke rol gespeeld in het bevorderen van vrede en samenwerking in een continent dat voorheen gekweld werd door wereldoorlogen. Het vertrek van een belangrijke lidstaat als Duitsland zou de fundamenten van de EU kunnen doen wankelen, en een kettingreactie van andere landen zou mogelijk kunnen volgen, wat de eenheid in Europa verder zou verstoren.

Daarnaast roept de anti-immigratiestelling van zowel de AfD als de PVV vragen op over de gevolgen van zulke restrictieve beleid voor de sociale stabiliteit binnen landen. Een harde koers tegen migranten kan leiden tot sociaal onrust en polarisatie, zoals we al zagen bij de opkomst van populistische bewegingen in andere Europese landen.

Voor- en nadelen van een dergelijke koers

De voorstanders van een dergelijk nationalistische beleid beweren dat het zorgt voor meer controle over eigen grenzen en een versterking van nationale identiteiten. Ze bepleiten dat een sterker nationaal beleid de soevereiniteit terugbrengt naar de burgers, en dat dit zou kunnen leiden tot een meer op de burger gerichte politiek. Ook het idee van economische onafhankelijkheid wordt vaak gepromoot, met het idee dat landen zelf kunnen bepalen hoe ze hun economie vormgeven zonder inmenging van de EU.

Echter, de nadelen van een dergelijke koers kunnen niet worden genegeerd. Nationalisme heeft vaak geleid tot isolationisme en conflicten. De geschiedenis biedt vele voorbeelden van nationalisme dat resulteerde in oorlogen en onderdrukking van minderheden. Het vertrek van landen uit de EU kan bovendien leiden tot economische onzekerheid en een afname van de internationale samenwerking die nodig is om globale problemen zoals klimaatverandering, veiligheid en migratie aan te pakken.

Hoewel de AfD en de PVV zich presenteren als alternatieven voor de gevestigde politiek, roept hun opvatting over soevereiniteit, nationalisme en immigratie grote vragen op over de stabiliteit van Europa. In een tijd van globalisering en internationale samenwerking lijkt een koers die zich steeds meer afkeert van het Europese project gevaarlijk en polariserend. De geschiedenis heeft ons geleerd dat extreme vormen van nationalisme en xenofobie vaak leiden tot conflicten en instabiliteit, niet alleen binnen landen, maar ook op internationaal niveau. Of de opkomst van partijen als de AfD daadwerkelijk kan bijdragen aan een stabieler Europa, is een vraag die alleen de toekomst kan beantwoorden. Maar de tekenen van polarisatie en onzekerheid zijn duidelijk zichtbaar.