“Pas je aan en ga verder met je leven”. Maar ook: “Niet vaccineren is écht niet in het belang van de samenleving als geheel”. Het zijn twee reacties van gevaccineerde ondervraagden uit een nieuw onderzoek van I&O Research. Een van de meest opvallende conclusies van het rapport: gevaccineerden kunnen steeds minder begrip opbrengen voor ongevaccineerde landgenoten.
“Gevaccineerden hebben het gevoel dat ze door de niet-gevaccineerden een stap worden teruggezet”, ziet onderzoeker Peter Kanne van I&O Research. “Bij hen leeft het gevoel: wij doen netjes wat van ons gevraagd wordt, en er is een kleine minderheid die dat weigert.”
Polarisatie
Onder ongevaccineerden bestond al veel onvrede over het coronabeleid. Maar nu de groep gevaccineerden ook ontevredener wordt, lijkt dat de deur open te zetten voor ongebreidelde polarisatie. Kanne: “Vergelijk het met een voetbalwedstrijd, waarbij de overheid de scheidsrechter is. Als hij niet goed fluit, loopt het uit de hand. Dan worden de groepen boos, op de scheids en op elkaar. Het is een rommeltje en dat gebeurt in coronaland nu ook.”
Verdeeldheid hoort bij een samenleving, betogen deskundigen. Maar als dat te ver gaat en polarisatie ontstaat, ligt escalatie op de loer. Het kan tot onrust of zelfs geweld tussen burgers leiden.
Dat de discussie tussen beide partijen momenteel verhardt, dat heeft te maken met twee dingen, zegt politicoloog Eelco Harteveld. Hij deed recent onderzoek naar hoe voorstanders en tegenstanders van de coronamaatregelen over elkaar denken.
“Gevaccineerden voelen zich bedreigd doordat de pandemie niet voorbij gaat, zij zijn bang voor hun gezondheid”, ziet Harteveld. “Tegelijkertijd zien ongevaccineerden onder meer 2G (een coronatoegangsbewijs krijg je alleen als je gevaccineerd bent of corona hebt gehad) juist als bedreiging, omdat het hun vrijheden inperkt.” Dat gevoel van dreiging verklaart volgens de politicoloog waarom het zo hoog oploopt. “Als je je bedreigd voelt, gaan de hakken in het zand en vergroot dat de afkeer naar de andere kant.”
In de reacties op sociale media is de frustratie ook terug te zien:
Ook onderzoeker Josje den Ridder van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) ziet grote meningsverschillen als het gaat over de corona-aanpak of de vaccinatieplicht. Maar het is volgens haar niet zo dat de samenleving uit twee groepen bestaat die lijnrecht tegenover elkaar staan. Het SCP doet op dit moment veel onderzoek naar de opvattingen rond het dilemma volksgezondheid versus vrijheid.
Gevaccineerden denken bijvoorbeeld heel verschillend over hoe ver de overheid kan gaan met maatregelen. Den Ridder: “Er zitten veel verschillende smaken tussen. Er is zeker een groep die het zat is en boos is op ongevaccineerden. Maar er is ook een groep gevaccineerden die moeite heeft met 2G. Zij vinden dat anderen niet gedwongen moeten worden.” Dat onderstreept socioloog Jochem Tolsma. “Omgekeerd zijn echt niet alle ongevaccineerden geradicaliseerd.”
Daar komt bij dat gevaccineerden en ongevaccineerden ook gedeelde opvattingen hebben. Zij zijn het er bijvoorbeeld over eens dat de overheid inconsistent en onduidelijk beleid voert, blijkt uit het I&O-onderzoek. Ook verwachten zij van de overheid meer langetermijnvisie en daadkracht.
En juist dáár zit waarschijnlijk ook een deel van de oplossing van de polarisatie: het benadrukken wat mensen gemeenschappelijk hebben, kan een goede manier zijn om polarisatie tegen te gaan.
Nieuwsuur sprak eerder met mensen die zich niet lieten vaccineren, en nu dus door het leven gaan zonder zo’n coronapas:
“In het begin van de pandemie zagen we dat heel sterk”, zegt Tolsma. “We hadden als volk een gemeenschappelijke vijand: het virus. Daardoor steeg de cohesie.” Wat hem betreft moeten politici daar meer op inzetten.
Qua politiek beleid zou het demissionair kabinet standvastiger moeten blijven. “Een overheid die steeds wisselt van beleid en terugkomt op eerdere besluiten, werkt radicalisering in de hand.” Daarom zouden generieke maatregelen voor iedereen, ongeacht de vaccinatiestatus, beter zijn, zegt hij. “Om polarisatie tegen te gaan, is het beter om iedereen te testen – gevaccineerd en ongevaccineerd.”
Wat volgens de deskundigen ook werkt, is misverstanden wegnemen die groepen over en weer hebben. Politicoloog Harteveld: “Gevaccineerden kun je vertellen dat veel ongeprikten niet in complotten geloven, maar dat zij oprecht worstelen met de keuze.”